کاهش نرخ بیکاری از آمار تا واقعیت

به گزارش بجنورد زیبا، با آنکه ابراهیم رئیسی در تبلیغات انتخاباتی خود، وعده ایجاد یک میلیون شغل در سال را داد و همزمان با پایان نسبی کرونا که انتظار می رفت بسیاری از مشاغل دوباره به عرصه فعالیت باز گردند، آمار ها نشان می دهد که نرخ مشارکت اقتصادی یک دهم درصد کاهش پیدا کرده است و نرخ بیکاری نیز ۷. درصد کمتر شده.

کاهش همزمان این دو شاخص، لزوما به معنای بهبود اوضاع اقتصادی نیست و فروکش کردن کرونا هم که انتظار می رفت به بازگشایی بسیاری از مشاغل از دست رفته در دوران کووید بیانجامد، به کمک دولت سیزدهم و تیم اقتصادی اش نیامده است. اگر چه آمارهای داده شده از کاهش نرخ بیکاری در برخی از استانها و تک رقمی شدن آن حکایت می کند، اما مشاهدات میدانی نشان می دهد که تا تحقق وعده ایجاد یک میلیون شغل در سال، فاصله زیادی مانده است.

فصل تابستان معمولا با افزایش تقاضا برای کارگران فصلی در جمع آوری محصولات باغی و زراعی همراه است و مشاغل موقت مانند میوه چینی و کارگران موقت ساختمانی، به کمک دولت در مورد آمار نرخ بیکاری آمده اند و در استان‌هایی مانند خراسان شمالی که وسعت باغ داری در آنها زیاد است، نرخ بیکاری در تابستان ۱۴۰۱ کاهش حدود ۲ درصدی را نشان می دهد.

اگر چه روی کاغذ، نرخ بیکاری کاهش یافته است، اما دولت باید با ایجاد ثبات و چشم انداز اقتصادی مثبت، افزایش حجم سرمایه گذاری در بخش های مولد، به فکر ایجاد اشتغال پایدار باشد.

دولت سیزدهم با انبوهی از وعده های بر زمین مانده روبروست که ایجاد یک میلیون مسکن و اشتغال در سال، از مهمترین آنها به شمار می رود‌. در حالی که وزیر راه و شهرسازی از عدم توفیق دولت سیزدهم در گرفتن و آزاد سازی زمین های دولتی خبر می دهد، الحاق بخشی از زمین های اطراف شهرها به طرح ملی مسکن، اندکی مشکل تامین زمین را حل کرده است و تیم اقتصادی دولت باید تمام توان خود را برای تحقق این دو وعده اصلی خود بکار ببرد تا با ایجاد چشم انداز مثبت اقتصادی و امید به آینده، مردم را با خود همراه ساخته و بتواند با همراهی مردم، به وعده های خود عمل نماید.

مرکز آمار چه میگوید؟

بر اساس داده های رسمی منتشر شده نرخ بیکاری در تابستان امسال حدود 0.7 درصد نسبت به فصل مشابه سال گذشته کاهش داشته است، این در حالیست که نرخ مشارکت اقتصادی نیز در همین بازه زمانی کاهش را تجربه کرده است.

بر اساس آخرین داده های منتشر شده مرکز آمار از وضعیت بازار کار و اشتغال در ایران، نرخ بیکاری در تابستان سال جاری 8.9 درصد به ثبت رسیده که نسبت به فصل مشابه سال گذشته حدود 0.7 درصد کاهش را تجربه کرده است.

بر همین اساس، نرخ بیکاری استان بوشهر از ۱۰.۵ به ۷.۹ درصد، چهارمحال و بختیاری از ۱۲.۴ به ۸ درصد، خراسان شمالی از ۱۱.۴ درصد به ۹.۲ درصد، کرمان از ۱۱.۱ درصد به ۸.۱ درصد، کهگیلویه و بویراحمد از ۱۰.۲ به ۸.۷ درصد، گیلان از ۱۱.۶ درصد به ۷.۸ درصد و یزد از ۱۳.۶ درصد به ۷.۷ درصد کاهش یافته و تک رقمی شده است.

بر این اساس تعداد بیکاران کشور در تابستان امسال 2 میلیون و 33 هزار نفر برآورد می شود، تعداد بیکاران نسبت به تابستان سال گذشته حدود 162 هزار نفر کاهش داشته است. نرخ مشارکت اقتصادی نیز از 41.1 درصد در تابستان گذشته به 41 درصد در تابستان 1401 رسیده است. با توجه به اینکه کاهش نرخ بیکاری همزمان با کاهش نرخ مشارکت اقتصادی رخ داده، نمی توان لزوما گفت که وضعیت بیکاری و اشتغال در کشور بهبود یافته است.

کل جمعیت شاغل کشور در تابستان امسال 23 میلیون و 778 هزار نفر براورد شده، این تعداد در تابستان سال گذشته 23 میلیون و 404 هزار نفر بوده است. بر این اساس نرخ اشتغال در اقتصاد ایران 37.3 درصد است، به بیان ساده تر بالغ بر 37 درصد از کسانی که در سن کار هستند، دارای شغل هستند و مابفی یا تمایلی به کار کردن ندارند یا جز جمعیت بیکار محسوب می شوند.

نرخ بیکاری جوانان ١٥ تا ٢٤ ساله حاکی از آن است که 23 درصد از فعالان این گروه سنی در تابستان ١٤٠١ بیکار بوده‌اند.

بررسی تغییرات فصلی نرخ بیکاری این افراد نشان می‌دهد، این نرخ نسبت به فصل مشابه در سال قبل (تابستان ١٤٠٠) 2.7 درصد کاهش یافته است. بررسی نرخ بیکاری گروه سنی ١٨ تا ٣٥ ساله نیز نشان می‌دهد که در تابستان ١٤٠١، 16.2 درصد از جمعیت فعال این گروه سنی بیکار بوده‌اند. این در حالی است که تغییرات فصلی نرخ بیکاری این افراد نشان می‌دهد این نرخ نسبت به تابستان ١٤٠٠، به میزان 1.4 درصد کاهش یافته است.

بررسی سهم جمعیت ١٥ ساله و بیش‌تر دارای اشتغال ناقص نشان می‌دهد که در تابستان ١٤٠١، 9.2 درصد جمعیت شاغل،‌ به دلایل اقتصادی (فصل غیرکاری، رکود کاری، پیدا نکردن کار با ساعت بیش‌تر و…) کم‌تر از ٤٤ ساعت در هفته کار کرده و آماده برای انجام کار اضافی بوده‌اند. این در حالی است که 39.6 درصد از شاغلین ١٥ ساله و بیش‌تر، ٤٩ ساعت و بیش‌تر در هفته کار کرده‌اند.

انتقاد کارشناسان اقتصادی از داده‌های مرکز آمار

با این حال، کارشناسان می‌گویند در بخش داده‌های مرکز آمار از وضعیت اشتغال و بیکاری چالش‌ها و اختلاف نظرهای زیادی وجود دارد که برای سال‌ها ادامه داشته است. در همین زمینه، حمید حاج‌اسماعیلی- کارشناس حوزه کار- به تجارت‌نیوز می‌گوید: «جمعیت فعال کشور رشد کافی نمی‌کند و کوچک در نظر گرفته می‌شود، به همین دلیل نرخ بیکاری ما بالا نیست. در حالی که طبق برآوردهای ما، نرخ واقعی بیکاری دو رقمی است. با اینحال، مرکز آمار نرخ بیکاری را یک‌رقمی اعلام کرده است.»

در عین حال، با رفع محدودیت‌های کرونایی، انتظار ایجاد یک موج رونق در بخش خدمات می‌رفت که حالا با اعمال فیلترینگ و قطعی اینترنت نگرانی‌های زیادی در این بخش ایجاد شده است. حاج‌اسماعیلی در این باره هم بر این باور است که این شرایط نگران‌کننده باعث از بین رفتن تعداد زیادی مشاغل و افزایش بیکاری می‌شود. به همین دلیل، سازمان‌ها و وزارتخانه‌های مربوطه باید به فکر چاره کار باشند.

حمید حاج‌اسماعیلی در بررسی وضعیت بازار کار، گفت: بر اساس استانداردهای بین‌المللی، اگر فردی به مدت یک تا دو ساعت در هفته کار کند، شاغل محسوب می‌شود. اما در ایران با چنین تعریفی، فرد شاغل نمی‌تواند نیازهای خود را برطرف کند یا درآمد مکفی داشته باشد. بنابراین، یکی از موارد مورد تاکید ما این است که برخی از معیارها و شاخص‌های داخلی باید با استانداردهای بین‌المللی تناسب داشته باشند.

وی افزود: نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسکن مبنای اصلی اشتغال و بیکاری در کشور تلقی می‌شود. با اینحال آمارهای سازمان‌هایی مثل سازمان تامین اجتماعی یا وزارت صمت و تشکل‌های کارگری و کارفرمایی با نتایج این سرشماری در بخش نرخ اشتغال و بیکاری هم‌پوشانی ندارد.

حاج‌اسماعیلی ادامه داد: جمعیت فعال نسبت به کل جمعیت کشور رشد چندانی نمی‌کند. این هم یکی از پرسش‌های جدی است که در دو بخش محل اختلاف شده. بخش اول اینکه چرا اصلا این رشد اتفاق نمی‌افتد و در بخش دوم به لحاظ علمی این اختلاف نظر وجود دارد که مرکز آمار ایران افرادی که مشارکت اقتصادی دارند یا کارجو هستند، جزو جمعیت فعال به حساب می‌آورد. در صورتی که اسامی خیلی از افراد مثل زنان که وضعیت‌شان طی سال‌های گذشته به واسطه تغییرات اجتماعی و اقتصادی دچار تغییرات وسیعی شده، ثبت نمی‌شود. یادمان نرود که بروز پدیده‌های نوین مثل بالا رفتن سن اشتغال، آمار بالای طلاق یا مشکلات اقتصادی باعث شده است زنان جزو کارجویان جدی در کشور باشند.

در حال حاضر نرخ بیکاری زنان حدود ۱۷ درصد اعلام شده است. این آمار محل اختلاف است و مورد قبول کارشناسان حوزه کار نیست.

این کارشناس حوزه کار تاکید کرد: جمعیت فعال کشور رشد کافی نمی‌کند و کوچک در نظر گرفته می‌شود، به همین دلیل نرخ بیکاری ما بالا نیست. در حالی که طبق برآوردهای ما، نرخ واقعی بیکاری دو رقمی است. با اینحال، مرکز آمار نرخ بیکاری را یک‌رقمی اعلام کرده است.

واقعیات اقتصادی فراموش شده است

حاج‌اسماعیلی گفت: موضوع بعدی، در نظر گرفتن واقعیات اقتصادی و اجتماعی است. الان نرخ بیکاری به‌ویژه در سه بخش جوانان، فارغ‌التحصیلان و زنان بالاست. برآوردها نشان می‌دهد حتی نرخ بیکاری در استان‌های مرزی بالای ۴۰ درصد است. نرخ بیکاری جوانان بالای ۲۵ درصد، فارغ‌التحصیلان بیش از ۴۵ درصد و زنان بالای ۳۵ درصد است. این آمار نشان می‌دهد که متوسط نرخ رشد اقتصادی نباید اینقدر پایین باشد. یعنی داده‌های مربوط به نرخ اشتغال و بیکاری با واقعیات جمعیتی به‌ویژه در سه بخش نام برده شده تناسبی ندارد.

در عین حال، وزارت کار نمی‌تواند ادعا کند که نرخ اشتغال مبتنی بر برنامه‌های اشتغال‌زایی افزایش پیدا کرده است. چون بخشی از علت احیای مشاغل به رفع محدودیت‌های کرونایی در بخش خدمات مربوط می‌شود. همین موضوع موج بزرگی از رونق را دوباره در بخش‌هایی مثل حمل‌ونقل، گردشگری یا خریدوفروش ایجاد کرد.

ضرر هنگفت فیلترینگ به بخش خدمات

وی با اشاره به اینکه با وجود قطعی اینترنت و فیلترینگ، قطعا به بخش خدمات آسیب‌های جدی وارد شده است، تصریح کرد: الان، یکی از فرصت‌های خوب برای رونق اشتغال، استفاده از بستر اینترنت و فضای مجازی است. خیلی از مشاغل در این فضا می‌توانند شکل بگیرند. در عین حال، هزینه‌ها کاهش می‌یابد و بهره‌روی بالا می‌رود. همچنین، در این حوزه می‌توان مشاغل جدید متناسب با علایق جوانان تعریف کرد. اما، به جای تسهیل‌گری و آماده‌سازی زیرساخت‌ها، محدودیت‌هایی اعمال می‌شود که باعث آسیب‌های فراوان به کسب‌وکارهای کوچک و بزرگ شده و به تعطیلی آنها می‌انجمد.

این شرایط، سبب از بین رفتن تعداد زیادی از مشاغل و در نتیجه افزایش نرخ بیکاری می‌شود. با اینحال، وزارتخانه و نهادهای مربوطه مثل وزارت ارتباطات پاسخ یا راهکار مناسبی ارائه نکرده‌اند. قطعا، اگر این وضع ادامه یابد، شاهد آسیب‌های به مراتب جدی‌تری خواهیم بود.

به گزارش بجنورد زیبا، در حالی که اعلام آمار کاهش نرخ بیکاری در تابستان ۱۴۰۱ روی کاغذ نوید بخش است، اما مشاهدات میدانی و مراجعه به نظر کارشناسان در مورد نحوه استخراج اعداد و ارقام، نشان دهنده عدم تطبیق آمارها با واقعیات موجود در جامعه است. در نظر گرفتن جامعه فعال و جویای کار که منطبق با استاندارد های بین المللی محاسبه می گردد و افرادی که یک تا دو ساعت در هفته، کار کرده اند را شاغل به حساب می آورد، درست است که طبق استاندارد های بین المللی است، اما همگان می دانند که با یک تا دو ساعت کار در هفته، افراد نخواهند توانست احتیاجات اولیه خود را برآورده سازند‌. اعلام افراد زیر خط فقر توسط رئیس کمیته امداد در ابتدای سال جاری، و تعداد یارانه بگیران و خانواده های مستمری بگیر تحت پوشش نهاد های حمایتی، نشان می دهد که دولت باید عزم خود را جزم نماید تا تحول جدی در زمینه اقتصادی ایجاد نماید. حال که تمام ارکان حاکمیت با دولت همراه هستند، انتظار می رود سید ابراهیم رئیسی با مروری بر وعده های انتخاباتی خود، آرایش تیم اقتصادی دولت را به سمت عملگرایی سوق دهد و از تکیه صرف بر آمارها که در بسیاری از موارد محل مناقشه است، بپرهیزد.